Czy można wydzierżawić nieruchomość położoną w pasie drogowym?
Można. Gruntami położonymi w pasie drogowym zarządza właściwy zarządca drogi publicznej. Obowiązujące przepisy dają zarządcy drogi możliwość wyboru trybu udostępniania pasa drogowego osobom trzecim: może to być tryb cywilnoprawny (art. 22 ust. 2 udp) lub tryb administracyjny (art. 40 udp). Istotne jest to, że zastosowanie jednej z tych metod wyklucza drugą.
Zgodnie z art. 22 ust. 2 ustawy o drogach publicznych zarządca drogi może zawrzeć umowę najmu, dzierżawy lub użyczenia, której przedmiotem są grunty położone w pasie drogowym.
Ustawodawca postanowił jednak, że zawarcie takiej umowy jest możliwe wyłącznie w przypadku, gdy nieruchomość jest udostępniania na cele związane:
- z potrzebami zarządzania drogami; lub
- z potrzebami ruchu drogowego; lub
- z potrzebami obsługi użytkowników ruchu.
W doktrynie podnoszone jest stanowisko, zgodnie z którym umowa zawarta na cele inne niż wskazane powyżej dotknięta jest wadą nieważności i jako taka nie wywołuje skutków prawnych. Zarządcy dróg powinni zatem kontrolować sposób wykorzystania wydzierżawionych lub użyczonych nieruchomości.
Oddanie pasa drogowego osobom trzecim następuje odpłatnie lub nieodpłatnie. Zarządca drogi może zatem pobierać z tytułu najmu lub dzierżawy opłaty w wysokości ustalonej w umowie.
Warto podkreślić, że jeżeli do zajęcia pasa drogowego doszło na podstawie umowy cywilnoprawnej, to zarządca drogi nie jest uprawniony do nałożenia kary pieniężnej za zajęcie pasa drogowego bez zezwolenia.
W ramach tzw. ustawy krajobrazowej do opisywanego art. 22 ustawy o drogach publicznych zostaną dodane dwa nowe przepisy. Od 11 września 2015 r. na podstawie umowy cywilnoprawnej będzie można w pasie drogowym umieścić tablice reklamowe i urządzenia reklamowe.
Art. 22 ust. 2c udp będzie stanowił, że:
W granicach miast na prawach powiatu tablice reklamowe i urządzenia reklamowe mogą być umieszczane na gruntach, o których mowa w ust. 1 (** to jest leżących w pasie drogowym), na podstawie odpłatnej umowy cywilnoprawnej w wypadkach uzasadnionych względami funkcjonalnymi, w szczególności wówczas gdy takie tablice lub urządzenia są umieszczone na wiatach przystankowych lub obiektach małej architektury.
Natomiast art. 22 ust. 2d udp otrzyma brzmienie:
Wartość świadczeń pieniężnych lub niepieniężnych przysługujących zarządowi dróg w sytuacji, o której mowa w ust. 2c (**zawarcie umowy cywilnoprawnej), nie może być niższa niż wysokość opłaty za zajęcie pasa drogowego, która miałaby zastosowanie w przypadku danej tablicy reklamowej lub urządzenia reklamowego umieszczanych na podstawie decyzji, o której mowa w art. 40 ust. 1. (**chodzi o decyzję o zezwoleniu na zajęcie pasa drogowego)
Kto może uzyskać zezwolenie na budowę lub przebudowę zjazdu?
Zasadą jest, że budowa lub przebudowa zjazdu należy do właściciela lub użytkownika nieruchomości przyległych do drogi. Podmioty te uprawnione są do złożenia wniosku o wydanie przez zarządcę drogi zezwolenia na lokalizację zjazdu lub jego przebudowę (art. 29 udp).
Kto może złożyć wniosek w przypadku współwłasności nieruchomości?
Praktyka zarządców dróg w tym zakresie jest różna. Część przyjmuje, że złożenie wniosku o wydanie zezwolenia na lokalizację lub przebudowę zjazdu należy do czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu rzeczą wspólną. W takim przypadku zarządcy wymagają zgody wszystkich współwłaścicieli nieruchomości przyległej (ewentualnie upoważnienia sądu).
Z kolei pozostała część zarządców traktuje złożenie wniosku jako czynność należącą do zakresu zwykłego zarządu rzeczą wspólną. Zgodnie z kodeksem cywilnym do dokonania takiej czynności wystarczająca jest zgoda większości współwłaścicieli. W braku takiej zgody każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania danej czynności (art. 201 kc).
Zważając na cel i skutki uzyskania zezwolenia na lokalizację lub przebudowę zjazdu, w mojej ocenie do obrony jest stanowisko, że złożenie przedmiotowego wniosku można zaliczyć do czynności zwykłego zarządu.
W jakiej odległości od drogi można zbudować dom lub postawić reklamę?
Ustawa o drogach publicznych stanowi, że obiekty budowlane przy drogach powinny być usytuowane w odległości od zewnętrznej krawędzi jezdni wynoszącej co najmniej:
| Rodzaj drogi | W terenie zabudowy | Poza terenem zabudowy | |
| 1 | autostrada | 30 m | 50 m |
| 2 | droga ekspresowa | 20 m | 40 m |
| 3 | droga krajowa | 10 m | 25 m |
| 4 | droga wojewódzka i powiatowa | 8 m | 20 m |
| 5 | droga gminna | 6 m | 15 m |
Co to jest teren zabudowy?
Pojęcie „teren zabudowy”, którym ustawodawca posłużył się w art. 43 ust. 1 ustawy o drogach publicznych zdefiniowane zostało w § 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie i odnosi się ono zarówno do obszarów, które są już zagospodarowane, ale także takich, które dopiero są przeznaczone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego do zagospodarowania o cechach miejskich.
W szczególnie uzasadnionych przypadkach usytuowanie obiektu budowlanego przy drodze publicznej, która nie jest autostradą ani drogą ekspresową, może nastąpić w odległości mniejszej niż wskazana powyżej. W takim przypadku przed uzyskaniem przez inwestora pozwolenia na budowę lub przed zgłoszeniem budowy (wykonywania robót budowlanych), konieczne jest uzyskanie zgody zarządcy drogi.
Zarządca powinien wyrazić zgodę na usytuowanie obiektu w mniejszej odległości w terminie 14 dni od dnia wystąpienia z wnioskiem o taką zgodę. Niezajęcie stanowiska w tym terminie uznaje się jako wyrażenie zgody przez zarządcę (tzw. milcząca zgoda).
Zarządca nie może wyrazić zgody na zastosowanie mniejszej odległości przy sytuowaniu reklam poza terenem zabudowy (art. 43 ust. 3 udp)
Ważna nowelizacja ustawy
Od 11 września 2015 r. wskazane powyżej minimalne odległości regulujące wznoszenie obiektów budowlanych znajdować będą zastosowanie także do niebędących obiektami budowlanymi reklam umieszczonych przy drogach poza obszarem zabudowanym.
Nieprawidłowy znak na drodze wewnętrznej
Codziennie mijasz na swoim osiedlu bezmyślnie ustawione znaki drogowe? Nie jesteś sam. Taka sytuacja nie jest niestety wyjątkiem na polskich drogach. Dotyczy to zwłaszcza dróg wewnętrznych.
Kto jest odpowiedzialny za drogi wewnętrzne?
Zacznijmy od podstaw. Drogi wewnętrzne to drogi, drogi rowerowe, parkingi oraz place przeznaczone do ruchu pojazdów, niezaliczone do żadnej z kategorii dróg publicznych. Drogi wewnętrzne nie są zatem drogami publicznymi (gminnymi, powiatowymi, wojewódzkimi ani krajowymi). Łatwo się jednak pomylić ponieważ drogom wewnętrznym – tak jak publicznym – mogą zostać nadane oficjalne nazwy. Żeby ustalić czy mamy do czynienia z drogą publiczną czy z drogą wewnętrzną najprościej skontaktować się z zarządcą dróg gminnych (szerzej w tym wpisie) i zapytać o konkretną ulicę. Kontakt z urzędem nie będzie oczywiście potrzebny jeśli droga wewnętrzna zostanie prawidłowo oznakowana znakiem D-46 „droga wewnętrzna”, który oznacza początek ogólnodostępnej drogi niepublicznej, a dodatkowy napis umieszczony na znaku wskazywać będzie jej zarządcę.
Drogi wewnętrzne mogą stanowić własność prywatną lub publiczną. Samo jednak przysługiwanie prawa własności do danej drogi wewnętrznej gminie czy Skarbowi Państwa nie sprawia, że mamy do czynienia z drogą publiczną. Konieczne jest jeszcze zaliczenie drogi wewnętrznej do odpowiedniej kategorii dróg publicznych w trybie i formie określonej w ustawie.
Oznakowanie dróg wewnętrznych oraz zarządzanie nimi należy do zarządcy terenu, na którym jest zlokalizowana droga, a w przypadku jego braku – do właściciela tego terenu (art. 8 ust. 2 udp). Do tych podmiotów należy też zarządzanie ruchem na drogach wewnętrznych.
Prawo o ruchu drogowym stanowi, że podmioty zarządzające drogami wewnętrznymi, ustalając organizację ruchu na tych drogach stosują znaki i sygnały drogowe oraz zasady ich umieszczania obowiązujące na drogach publicznych. Koszt oznakowania drogi wewnętrznej ponosi jej zarządca (art. 10 ust. 10a prd).
Jak walczyć z nieprawidłowym oznakowaniem dróg wewnętrznych?
Najlepiej zacząć od poinformowania zarządcy o zauważonych nieprawidłowościach (mailem, telefonicznie lub pisemnie). Jeśli to nie pomoże, a nasza droga wewnętrzna położona jest w „strefie ruchu” lub „strefie zamieszkania” życzliwego maila posyłamy również do wojewody, który sprawuje nadzór nad zarządzaniem ruchem. Wojewoda może nakazać zmianę organizacji ruchu m.in. ze względu na ważny interes ogólnospołeczny.
Ustawodawca przewidział też swoistego bata na zarządców dróg wewnętrznych w postaci art. 85a Kodeksu wykroczeń. Przepis ten przewiduję karę na nieprawidłowe oznakowanie dróg wewnętrznych.
Art. 85a.
§ 1. Kto narusza przepisy dotyczące sposobu znakowania dróg wewnętrznych, podlega karze grzywny.
§ 2. Tej samej karze za czyn określony w § 1 podlega ten, kto zlecił wadliwe dokonanie tej czynności.
Popełnienie powyższego wykroczenia może nastąpić w szczególności przez:
- zastosowanie znaków nieprzewidzianych w obowiązujących przepisach;
- wykorzystanie znaków o wymiarach lub kolorystyce niezgodnej z przepisami;
- postawieniu znaku w niewłaściwym miejscu, w nieodpowiedniej odległości lub wysokości
Zawiadomienie policji lub straży miejskiej o możliwości popełnienia powyższego wykroczenia powinno doprowadzić do zweryfikowania czy znaki zostały prawidłowo ustawione.
Należy jednak zaznaczyć, że oznakowanie połączeń dróg wewnętrznych z drogami publicznymi oraz utrzymanie urządzeń bezpieczeństwa i organizacji ruchu, związanych z funkcjonowaniem tych połączeń, należy do zarządcy drogi publicznej (art. 8 ust. 4 udp). Zarządca dróg publicznych nie ponosi odpowiedzialności z art. 85a Kodeksu wykroczeń.
Odszkodowanie za wadliwe oznakowanie drogi wewnętrznej
Zarządca drogi wewnętrznej, który nieprawidłowo oznakował drogę wewnętrzną ponosi nie tylko odpowiedzialność za wykroczenie, ale może także ponosić odpowiedzialność cywilnoprawną wobec osób poszkodowanych na skutek swojego zaniedbania. Dlatego też jeśli uczestniczyliśmy w wypadku drogowym lub zdarzeniu drogowym na drodze wewnętrznej warto sprawdzić czy droga ta była prawidłowa oznakowana.
Konsultacje nowego Planu Budowy Dróg
Do najbliższego piątku (26.06.2015) można zgłaszać wnioski i uwagi do opracowanej przez GDDKiA Prognozy Oddziaływania na Środowisko dla Projektu Programu Budowy Dróg Krajowych na lata 2014 – 2023.
Szczegółowe informacje na: http://www.gddkia.gov.pl/pl/a/18875/Konsultacje-Spoleczne-Prognozy-Oddzialywania-na-Srodowisko-dla-projektu-PBDK-2014-2023
Sporym ułatwieniem jest możliwość przekazania swojej opinii także drogą elektroniczną.
Prognoza określa środowiskowe skutki realizacji Programu Budowy Dróg Krajowych. Konsultacje społeczne samego programu budowy dróg miały już miejsce.
Jako mieszkaniec Śląska zwracam uwagę, że na liście podstawowej zadań inwestycyjnych pod pozycją pierwszą ujęto budowę autostrady A1 odcinek Pyrzowice – koniec obwodnicy Częstochowy. GDDKiA podzieliła tę inwestycję na cztery odcinki: F, G, H oraz I. Oferty złożone w czterech postępowaniach przetargowych zostały już otwarte. W lipcu powinna zostać podpisana pierwsza umowa.
Natomiast na liście rezerwowej planowanych zadań znalazły się kolejno:
- droga ekspresowa S1: odcinek Kosztowy – Bielsko-Biała o długości 40 km
- droga ekspresowa S69: odcinek Bielsko-Biała – granica państwa (obejście Węgierskiej Górki) o długości 8,5 km
- autostrada A1: odcinek koniec obwodnicy Częstochowy – Tuszyn o długości 81,5 km
Brakujący śląski odcinek autostrady A1 znajduje się dopiero na 3 miejscu listy rezerwowej, ale Ministerstwo wyjaśnia, że „dla przedmiotowego zadania rozważa się realizację w systemie pozabudżetowym”. Z PBDK wynika, że odrzucony został wniosek przebudowy istniejącej w tym miejscu drogi krajowej nr 1 do parametrów drogi ekspresowej.
Utrzymanie zjazdu z drogi publicznej
Właściciel nieruchomości czy zarządca drogi?
Obowiązek utrzymania zjazdów oraz przepustów znajdujących się pod zjazdami został nałożony na właścicieli lub użytkowników gruntów przyległych do drogi (art. 30 udp).
Co należy rozumieć przez utrzymanie zjazdu?
Utrzymanie to zgodnie z ustawą wykonywanie robót konserwacyjnych, porządkowych i innych zmierzających do zwiększenia bezpieczeństwa i wygody ruchu, w tym odśnieżanie i zwalczanie śliskości zimowej.
Również budowa lub przebudowa zjazdu należy do właściciela lub użytkownika nieruchomości przyległych do drogi. Warto zaznaczyć, że w orzecznictwie sądów administracyjnych przyjęto, że utwardzenie zjazdu kruszywem (każde podwyższanie parametrów technicznych) nie należy do czynności związanych z utrzymaniem zjazdu. Takie prace inwestycyjne traktowane są jako przebudowa i wymagają uprzedniego uzyskania zezwolenia zarządcy drogi w formie decyzji administracyjnej (art. 29 udp).
Przypominam, że uchylanie się od obowiązku utrzymania w należytym stanie zjazdów z dróg publicznych do przyległych nieruchomości stanowi wykroczenie (art. 102 kodeksu wykroczeń). Zarządcy dróg coraz częściej składają zawiadomienia do organów ścigania o podjęcie działań w związku z nienależytym utrzymywaniem zjazdów.
Kto zarządza drogami publicznymi?
Przez ostatnie lata zauważyłem, że większość osób ma problem z ustaleniem podmiotu odpowiedzialnego za zarządzanie konkretnym odcinkiem drogi. Często zdarza się, że nawet profesjonalni pełnomocnicy dochodząc zapłaty odszkodowania pozywają niewłaściwego zarządcę drogi. W takiej sytuacji sprawa zwykle kończy się przegraną i nałożeniem na powoda obowiązku zwrotu kosztów procesu.
Problem ten wynika z niejednolitego uregulowania zarządu drogami w obowiązujących przepisach. Podstawową zasadą jest, że wskazanie właściwego zarządcy drogi uzależnione jest od ustalenia kategorii danej drogi.
Ustawa o drogach publicznych (udp) stanowi, że zarządcą:
- dróg krajowych jest Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA);
- dróg wojewódzkich jest zarząd województwa;
- dróg powiatowych jest zarząd powiatu;
- dróg gminnych jest wójt (burmistrz, prezydent miasta).
W tym miejscy należy wyjaśnić, że zarządca może działać za pośrednictwem organu pomocniczego, tj. zarządu drogi publicznej. Organ taki jest powoływany przez właściwą radę gminy, radę powiaty lub sejmik województwa. Dlatego też w praktyce najczęściej mamy do czynienia nie z prezydentem miasta czy zarządem województwa, ale z jednostkami pomocniczymi o nazwach: Miejski Zarząd Ulic i Mostów w Katowicach (MZUiM), Miejski Zarząd Dróg i Transportu w Częstochowie (MZDiT), Zarząd Dróg Wojewódzkich w Katowicach (ZDW) itp.
Należy jednak pamiętać, że w/w jednostki działają w imieniu właściwego zarządcy drogi (np. MZUiM Katowice jest jednostką pomocniczą dla Prezydenta Miasta Katowice).
Od powyższej zasady pozwalającej ustalić zarządcę konkretnej drogi ustawodawca wprowadził kilka istotnych wyjątków.
Najważniejszy wyjątek został wprowadzony w odniesieniu do dróg znajdujących się na terenie miast posiadających prawa powiatu (Katowice, Tychy, Bielsko-Biała – tutaj wykaz wszystkich miast). W granicach tych miast prezydent jest zarządcą wszystkich dróg publicznych, z wyjątkiem autostrad i dróg ekspresowych (art. 19 ust. 5 udp). Prezydent miasta jest zatem zarządcą dróg gminnych, powiatowych, wojewódzkich i krajowych. Drogi ekspresowe i autostrady pozostają w zarządzie GDDKiA.
Drugi wyjątek znajdujący najczęstsze zastosowanie wynika z upoważnienia zarządców dróg do zawierania porozumień, na podstawie których mogą przekazywać między sobą zarządzanie drogami publicznymi (art. 19 ust. 4 udp). Przykładowo drogą wojewódzką na danym odcinku na podstawie porozumienia może zarządzać zarząd powiatu.
Jak ustalić czy takie porozumienie zostało zawarte? Najłatwiej zapytać wybranego zarządcę w trybie dostępu do informacji publicznej (mail, telefon) o to, kto jest zarządcą danej drogi lub sprawdzić wykaz dróg na stronach internetowych zarządców.
Do zmiany podstawowej zasady dochodzi także na skrzyżowaniach dróg publicznych różnych kategorii. W takim przypadku utrzymanie i ochrona skrzyżowań dróg różnej kategorii, należy do zarządcy drogi właściwego dla drogi wyższej kategorii (art. 25 ust. 1 udp). Warto o tym pamiętać, ponieważ skrzyżowanie to nie tylko przecięcie się dróg w jednej płaszczyźnie, ale także w różnych poziomach (np. poprzez wiadukt drogowy), o czym będzie mowa w kolejnych wpisach.
Ustawodawca umożliwił również prywatyzację zadań publicznych w zakresie zarządzania drogami. Obowiązujące przepisy pozwalają na przekazanie zarządu prywatnej spółce, z którą zawarto umowę o budowę i eksploatację autostrady (przykład autostrady A4 między Katowicami a Krakowem), partnerowi prywatnemu i drogowej spółce specjalnego przeznaczenia. Tej ostatniej spółce z pewnością poświęcę osoby temat.
I na koniec porada dla praktyków:
Jak określić zarządcę dróg publicznych w wezwaniu do zapłaty i pozwie?
Wskazujemy właściwą gminę, powiat, województwo lub Skarb Państwa i jednocześnie określamy jednostkę organizacyjną (zarządcę lub zarząd drogi).